Wat kan ik aanvangen met een keuzebeding?

Laatst kreeg ik de vraag van een weduwe wiens echtgenoot recent overleden was, wat ze nu eigenlijk kon aanvangen met het keuzebeding dat zij en haar man enkele jaren voor zijn overlijden in hun huwelijkscontract hadden laten opnemen?  Ze herinnerde zich vaag dat ze dat toen op aanraden van haar notaris had laten toevoegen, maar ze wist op vandaag niet meer wat het nu precies inhield, hoe het de erfbelasting zou beïnvloeden en op welke manier ze haar keuze diende kenbaar te maken.  En dus ging ik bij haar langs en bracht ik het huwelijksvermogen in kaart, vervolgens gingen we stap voor stap na wat het keuzebeding voor haar concreet zou kunnen betekenen in de afwikkeling van de nalatenschap.

Het moet gezegd, het keuzebeding is een bijzonder populaire clausule die echtgenoten in hun huwelijkscontract kunnen voorzien.  Notarissen hebben de afgelopen 20 jaar dan ook aan een hoog tempo deze keuzebedingen opgenomen in de huwelijkscontracten.  Desondanks zijn er maar weinig mensen die precies weten hoe een keuzebeding werkt of wat de burgerrechtelijke en fiscale implicaties zijn van de toepassing ervan.  

Vandaar even een kleine "refresh".  Via een keuzebeding kan de langstlevende echtgenoot na het overlijden van de eerste echtgenoot kiezen welke goederen hij/zij nog bij zich wenst te houden en welke goederen eventueel mogen doorgeschoven worden naar de kinderen of andere erfgenamen.  De langstlevende kan hierin een beslissing nemen op basis van zijn of haar situatie op dat moment: de eigen leeftijd, de leeftijd van de kinderen, de financiële situatie, de verstandhouding met de kinderen etc...  Als de kinderen nog klein zijn kan de langstlevende er bijvoorbeeld voor opteren om de gezinswoning en andere onroerende goederen in volle eigendom naar zich toe te trekken zodat deze makkelijker kunnen verkocht worden zonder tussenkomst van een rechter (of later, de goedkeuring van de kinderen bij meerderjarigheid).  Daarenboven is de gezinswoning vrijgesteld in Vlaanderen voor de langstlevende echtgenoot en profiteert deze dus van een volledige vrijstelling op de volle eigendom in plaats van enkel een vrijstelling op het vruchtgebruik, het gedeelte van de nalatenschap dat de langstlevende volgens de gewone wettelijke devolutie zonder keuzebeding zou erven.  

Zijn er dan fiscale implicaties voor de goederen, roerend of onroerend, die je in volle eigendom naar je toetrekt?  Ja, voor alle goederen geldt, hoe meer je naar je toetrekt van het vermogen, hoe meer je betaalt, met uitzondering van de gezinswoning, zoals reeds aangehaald, die in Vlaanderen is vrijgesteld van erfbelasting.  Stel, je was samen met je overleden echtgenoot eigenaar van een effectenportefeuille van 450000 euro.  De helft hiervan komt in de nalatenschap, zijnde 225000 euro, de andere helft is  van jou.  Als je als langstlevende die 225000 euro op basis van je keuzebeding in volle eigendom naar je toe trekt, dan zal je op 225000 euro betalen volgens de opklimmende tarieven 3% voor de eerste 50000 euro en 9% voor de resterende 175000 euro.  Je betaalt maw 17250 euro aan erfbelasting.  (We houden voor het gemak even geen rekening met de andere goederen van het vermogen).  Mocht je het keuzebeding hier niet op toepassen en je laat deze effectenportefeuille de normale wettelijke devolutie volgen en je hebt 3 kinderen, dan ziet het plaatje er fiscaal een stuk goedkoper uit.  Als langstlevende behoud je het vruchtgebruik over 225000 euro, stel dat je 65 jaar bent, dan is het vruchtgebruik nog 72000 euro waard en gaat er 153000 euro in naakte eigendom naar je 3 kinderen, dus elk erven ze 51000 euro.  Elk kind betaalt 3% op de eerste 50000 euro en 9% op de laatste 1000 euro, dwz elk kind betaalt 1590 euro aan erfbelasting en jij als langstlevende betaalt 3% op de eerste 50000 euro en 9% op de resterende 22000 euro.  Totale erfbelasting langstlevende en de 3 kinderen samen bedraagt in deze situatie dan 'slechts' 8250 euro in totaal.  Een groot verschil! Bovendien wast het vruchtgebruik bij jouw overlijden kosteloos aan bij de naakte eigenaar en moeten je kinderen na je overlijden op dit deel niet nog eens erfbelasting betalen.   

Eigenlijk komt het erop neer een evenwicht te vinden tussen het burgerrechtelijke luik 'wat wil ik volledig voor mezelf zonder inmenging van andere erfgenamen?' en het fiscale luik 'hoeveel gaat het mij kosten?', en voor elke goed, roerend of onroerend, te gaan bepalen wat voor jou primeert.

Hoe hebben we mevrouw vervolgens kunnen helpen om een weloverwogen keuze te maken?  Nadat we eerst het volledige vermogen in kaart hadden gebracht, maakten we voor haar meerdere simulaties op basis van haar concrete wensen en dit binnen de mogelijkheden voorzien in het keuzebeding.  Zo kon ze duidelijk zien welke de impact was van elke keuze op de totale erfbelasting.   In haar geval was er een zeer goede verstandhouding met de kinderen en had ze financieel voldoende eigen middelen, ze opteerde dan ook om de erfbelasting in zijn geheel zo laag mogelijk te houden en dus meer door de kinderen te laten vererven.  We zorgden ervoor dat de gezinswoning in volle eigendom naar haar toe kwam, deze was voor haar als langstlevende immers vrijgesteld.  En wat de overige goederen betrof, zorgden we dat de basiskorf van elk kind, je weet wel, die eerste schijf van 50000 euro die slechts aan 3% erfbelasting kan vererfd worden, volledig opgevuld werd.  Zo konden we ervoor zorgen dat het vermogen grotendeels tegen 3% vererfd werd, de impact van het opklimmend tarief van 9% op gelden boven de 50000 euro beperkt werd en het tarief van 27% zelfs helemaal niet aan de orde was.  Dat daar burgerrechtelijk tegenover stond dat de kinderen op vandaag meer erfden dan mevrouw eerst had voorzien, daar had mevrouw geen probleem mee.  Zo zie je maar dat elke situatie anders is en je alleen door het maken van meerde simulaties en het grondig afwegen van elke keuze optimaal gebruik kan maken van het keuzebeding!

En hoe geef je je keuze tenslotte praktisch door?  De door jou gekozen formule geven we door aan de notaris die dit dan vervolgens mee opneemt in de akte van erfopvolging.  Je hebt hiervoor 4 maand de tijd na het overlijden, dit loopt gelijk met de tijd die je krijgt om je aangifte nalatenschap in te dienen.  Op basis van deze akte van erfopvolging maken wij vervolgens voor u de volledige aangifte op.

Duidelijk zo...?  Of klinkt het toch allemaal nog wat ingewikkeld?  Daar kunnen we in komen, het erfrecht kan een behoorlijk kluwen zijn.  Meer info nodig?  Contacteer ons!